[ Pobierz całość w formacie PDF ]
kiedy bohatera nie udało, się wcisnąć w tzw. dziejowe ramy pojawiały się niejasne i w gruncie " rzeczy przypadkowe
określenia tworzące zabawną gradację: wiary- ' godna, mniej prawdziwa i zupełnie wymyślona osobistość niehistorycz-
na m. Rzepkę zaliczano zwykle do ostatniej z wymienionych kategorii. Jak wydawało się badaczom, była jedyną
przejrzystą" posta- s cią legendy. W jednoznaczny sposób można było wytłumaczyć jej charakter i zadania pełnione w
opowiadaniu. Zrozumiałe, typu przezwiskowego imię dopasowane do wiejsko-rolniczej scenografii po-
10» A. Gieysztor, Piast [w:] SSS, t. IV, 1970, s. 70 n.; G. Labuda (jak przyp. 19), s. 412 n.; tenże, Piast [w:] PSB, t.
XXV, z. 107, 1980, s. 815-817; S. Laguna, Rodowód Piastów [w:] Pisma S. Laguny, Warszawa 1915, s. 288 n.
110 K. ZlÄ…ski, Rzepka [w:] SSS, t. IV, 1970, s. 636; J. Hertel (jak przyp. 1), s. 32 n.
111 Czy imiona te były rzeczywiste (tj. Piastów przed Mieszkiem)? Nie można powiedzieć stanowczo ani tak, ani nie.
Postacie jednak, którym te imiona zostały przypisane ściśle historyczne nie są" (K. Tymieniecki, Początki państwa
Polan, Przegląd Historyczny " l, 1959, s. 38). W tej sytuacji winniśmy z relacji Galia wyselekcjonować te elementy,
które noszą charakter najbardziej wiarygodny i znajdują pośrednie potwierdzenie w kontekście historycznym.
Natomiast interpretacje elementów wątpliwych i zagadkowych połączonych z jakimiś zmyśleniami należą do kategorii
antykwarycznych zainteresowań [...]. Wolimy snuć wnioski na podstawie tych jedynie elementów opowieści Galia,
które w sposób wyrazny odpowiadają rzeczywistości" (H. Aowmiański, Początki Polski, t. V, Warszawa 1973, s. 457).
Zob. też: O. Kossmann, Die Namen der ersten Hemcher Polens und das Lechitenproblem, Zeitschrift fur
Ostforschung", l, 1980, s. 3 nn.
74
panią oraz trzecioplanowa rola żony Piasta świadczyły o sztuczności osoby Rzepki. Za każdym ze składników
budujących postać naszej bohaterki stoi więc dostrzegalny autorski zamysł nie mający żadnego pokrycia w
rzeczywistości. Krótko mówiąc, Rzepka była osobistością bardziej wymyśloną" niż na przykład Piast czy Chościsko,
dla których znajdywano jakieś zaczepienia w pozaliterackim świecie 112.
Kwestię oceny tej i wszystkich pozostałych postaci Gallowego przekazu należy postawić zupełnie inaczej.
Najistotniejszym jest to, że są one bohaterami mitu, funkcjonują w obrębie jego treści i w takim kontekście rozwijają
swoje właściwości. Siłą rzeczy, jeśli mit zostanie poprawnie zinterpretowany, każda z występujących w nim postaci
wyda się sztuczna", ponieważ zbudowano ją właśnie dla przekazania określonych idei i odegrania zadanej roli.
Pytanie, które się tu nasuwa i które również w przypadku Rzepki należy zadać, powinno sprawdzać, czy dana postać
zaangażowana jest rzeczywiście w realizację idei mitu, czy przystaje swoim imieniem, charakterystyką do rozwijanych
koncepcji, czy reprezentuje mityczne wyobrażenia znane skądinąd. W tak określonym planie nic nie przemawia za
sztucznością i nieprawdziwością Rzepki. Nie wracając do ustaleń, które wyżej o fundatorce rodu Piastów zostały
wypowiedziane, podkreślmy, że postać ta potwierdza również swoją mitologiczną sprawność w szerszym tle,
przekraczajÄ…cym ramy przekazu Galia.
Także w innych mitach dynastycznych, lepiej osadzonych w sferze wierzeń, pojawiają się tego samego rodzaju co
Rzepka bohaterowie. Na szczycie genealogii Aethelwulfa i jego syna Alfreda, królów Wes-sex, zajmowały zwykle
miejsce w różnych ustawieniach trzy imiona: Scef, Scyld, Beo 113. W Kronice Aethelwearda w wymienionym
porządku otwierały linię królewskich przodków. W Anglo-Saskiej Kronice (wersja Abingdon B, C) Scef pozostał na
wierzchołku piramidy genealogicznej, ale dwóch pozostałych oddziela od niego, podobnie jak w %7ływocie Alfreda pióra
Assera, pięć postaci. Zmodyfikowany wariant tego ułożenia, zachowujący całość triady, przynosi dzieło Williama z
Malmesbury, ale najciekawiej przedstawia się fakt, że
112 H. Aowmiański, Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu [w:] Początki państwa " polskiego, t. I, Poznań
1962, s. 119 n.; K. Zląski, Wątki historyczne w podaniach o początkach Polski, Poznań 1968, s. 76 n.
111 K. Sisam, Anglo-Saxon Royal Genealogies, Proceedings of the British Academy", 39, 1953, s. 314 nn.
75
sekwencja interesujÄ…cych nas imion pojawia siÄ™ w bohaterskim eposie Beowulf114. Syn Scefa, Scyld, jest ojcem
głównej postaci poematu115. O dawności tradycji wiążącej się z trójką tych osobistości i o jej zakorzenieniu w epice
opowiadającej dokonania herosów mówi także tożsamość Scylda ze znanym nam duńskim prakrólem Skjoldem116.
Istnieje jeszcze jeden dowód niejasnych dziś powiązań łączących w odległej przeszłości Scefa, Scylda i Beowa.
Aethełweard i William z Mal-mesbury dokładniej wyjaśniają skąd wziął się i jak został królem stojący na czele
genealogii Scef117. Historia w obu przekazach brzmi podobnie: w łódce na brzegu morza znaleziono małego chłopca,
został wychowany przez miejscowych ludzi, a gdy dorósł, uczynili go oni swoim władcą. Również w relacjonującym
całkiem inne wydarzenia eposie Beowulf spotykamy identyczny wątek. Tam jednak nie dotyczy on Scefa, lecz jego
syna Scylda, który określony zostaj jako Scyld Sceafing. Wskazane okoliczności pozwalają przypuszczać, że
funkcjonowała w kręgu północno-germańskiej tradycji epickiej pewna genealogiczna całość, trójka herosów i
prakrólów, których imiona o nieoczekiwanym, ale jasnym znaczeniu sprawiały wiele kłopotów historykom. Są to, jak w
przypadku Rzepki, nazwy pospolite, toteż na czele królewskiej genealogii stoi Snopek (Scef), Tarcza. (Scyld) i
Jęczmień (Beo, Beowa) 118. Próby wyjaśnienia nasuwających się związków tych postaci z mitycznymi wyobrażeniami
może nie dały wyników pewnych i całkowicie zadowalających, w każdym razie postawiły tajemniczych bohaterów
prakrólów i praprzodków we właściwej perspektywie znaczeniowej, oświetlając ich rolę w dynastycznych
genealogiach. Chłopak odnaleziony w przygnanej do brzegów
114 Tamże, s. 315. Zestawiono tam wymienione przekazy. Zob. też: E. Hackenberg, Die Stammtctfeln der angels
achsischen Konigreiche, Diss. Berlin 1918, passim.
116 G. N. Garmonsway, J. Simpson, H. E. Davidson, Beowulf and its Analogues, London 1980, s. 118 nn.
ue K. Sisam (jak przyp. 113), Appendix B The Danish Royal Pedigree in Beowulf, s. 339-345; A. OJrik, The Heroic
Legends of Denmark, New York 1919, s. 381-445; H. M. Chad-wick, The Origin of English Nation, Cambridge 1907,
s. 274 nn.; R. W. Chambers, Beowulf. An Introduction to the Study of the Poem with a Discussion of the Stories of
[ Pobierz całość w formacie PDF ]