[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dotÄ…d pomijany lub traktowany po macoszemu problem staje
się jednym z filarów reinterpretacji klasycznych teorii doty-
czących miejsca człowieka w świecie. Do najwybitniejszych
rewizjonistów z pewnością zaliczyć można Maurice a Mer-
leau-Ponty ego, Helmutha Plessnera czy Arnolda Gehlena
na gruncie filozofii, Roya Portera w naukach historycznych,
Michela Foucaulta czy Pierre a Bourdieu w socjologii2.
* Dla jasności terminologicznej wyjaśniam, że przez ciało rozumiem
materialny składnik ludzkiej egzystencji. Cielesność to z kolei ciało po-
zostające w działaniu z innymi ciałami, przedmiotami oraz podmiotami.
1
Doskonałym przykładem jest dwutomowy zbiór tekstów naukowych
zatytułowany Ucieleśnienia oraz Ucieleśnienia II pod red. A. Wieczorkie-
wicz i J. Bator, Warszawa 2007, 2008.
2
Zob. S. Czerniak, Odwołania do ludzkiej cielesności w antropologii
filozoficznej XX wieku. Próba syntetycznego komentarza, [w:] Ucieleśnienia I,
Paweł Rams
170
Niezwykłemu urokowi ciała nie oparły się także badania
literackie. Rynek wydawniczy od kilku lat zalewany jest przez
publikacje omawiające problematykę cielesności w dziełach
klasyków oraz książkach młodego pokolenia twórców. Do
grona tych ostatnich z pewnością zaliczyć można Michała
Witkowskiego. Jego powieść Lubiewo wydana w 2005 roku
należy do najciekawszych osiągnięć młodej prozy polskiej.
Talent pisarza pozwolił ująć problemy współczesnej nam
rzeczywistości w niezwykle ciekawej i przede wszystkim nie-
banalnej formie. Jednym z podstawowych zagadnień poru-
szanych w omawianej pozycji jest problem ciała i cielesności.
Ciało w Lubiewie przedstawiane jest wielopłaszczyznowo.
Ja skupię się jedynie na dwóch wybranych aspektach, a mia-
nowicie na sposobie przedstawiania młodości i starości oraz
relacji, jakie zachodzą między nimi.
Ciało w okowach młodości
Młodość to podstawowy wymiar organizujący życie bohate-
rów powieści. Traktowana jest ona jako najważniejsza wa-
luta , za którą w świecie ciot3 otrzymać można wszystko, od
red. A. Wieczorkiewicz i J. Bator, Warszawa 2007; T. Wiślicz, Historia
ciała: koncepcja, realizacje, perspektywy, [w:] ibidem; A. Dziuban, Socjologia
i problem cielesnej kondycji człowieka, [w:] ibidem; A. Leder, Psychoanaliza:
cielesność fantazmatyczna, [w:] ibidem.
3
Zdając sobie sprawę z obrazliwości tego wyrażenia w języku polskim,
muszę uściślić, że termin ów zaczerpnąłem z powieści. Jego zastosowanie
w tym przypadku wydaje mi się uzasadnione z dwóch powodów. Po
pierwsze, doskonale przystaje do opisu świata powieści oraz pojawiających
się w nim postaci; po drugie, termin ten oddaje subwersywną siłę języka
używanego przez autora.
Gry z ciałem, cielesnością i seksualnością&
171
uwielbienia poczynajÄ…c, na najwspanialszych przygodach
erotycznych kończąc. Posiadacze tego daru muszą o niego
nieustannie dbać, gdyż nie jest on dany raz na zawsze, a za-
biegi służące jego utrzymaniu nie należą do najłatwiejszych.
Naturalnie sama młodość nie przedstawia wysokiej wartości.
Dopiero połączona z pięknym i zadbanym ciałem przynosi
pożądane skutki. Ten rodzaj cielesności kreowany przez Wit-
kowskiego odznacza się szczególnymi cechami, a do ich opisu
najlepiej nadaje siÄ™ wprowadzona przez Zygmunta Baumana
kategoria kolekcjonera wrażeń 4. Figura ta nabiera znaczenia
nie tyle przez sam akt działania, co dzięki atrybutom, jakimi
zostaje obdarzona . Najważniejszym z nich jest ciało. Odpo-
wiedzialność za nie przeniesiona zostaje z instytucji państwo-
wych, które do tej pory kontrolowały większość przestrzeni
społecznej5, na barki jednostki. W czasach płynnej nowocze-
sności to podmiot musi zadbać o siebie i o swój wizerunek.
Nie oznacza to jednak wolności, ani tym bardziej dowolności.
Standardy zapewniające kolekcjonerowi wrażeń utrzyma-
nie się w obrębie centrum społeczności komunikowane są
w wieloraki sposób, choćby przez proces socjalizacji, reklamę
czy media. Ciało zgodne z obowiązującymi standardami musi
być zadbane, higieniczne, wysportowane i smukłe. Wymogi
te z niewielkimi wariacjami dotyczą obydwu płci.
JednÄ… z kategorii Wielkiego Atlasu Ciot Polskich za-
mieszczonego w powieści Witkowskiego stanowią Ciotki
4
Z. Bauman, Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności, Toruń 1995.
5
Instytucjonalne formy cielesnego tresowania obywateli charakte-
rystyczne są dla nowoczesnych praktyk. W ponowoczesności to podmiot
jest odpowiedzialny za zgodne z normami ćwiczenie swojego ciała. Por.
ibidem.
Paweł Rams
172
Elegantki, doskonale internalizujÄ…ce wymogi przypisane po-
nowoczesnemu ciału. Potrafią rozróżnić rodzaje prostownic
do włosów, ubierają się w najmodniejsze ciuchy, podążają za
najnowszymi krzykami mody, są opalone niezależnie od pory
roku, a więc za wszelką cenę starają się wpisać w paradygmat
powszechnego ideału piękna.
Dbałość o powierzchowność tylko dla niej samej z lo-
gicznego punktu widzenia nie ma sensu, dlatego też, jako
element konieczny cielesnego łańcucha nadzoru, zostaje
wprowadzona figura voyeura, którym staje się każdy pod-
miot na mocy przynależnej mu z natury funkcji percepcji.
Taki system, zaczerpnięty z Benthamowskiej wizji prze-
mysłu penitencjarnego, zostaje przeniesiony na interakcje
miÄ™dzyludzkie. Ów system spoÅ‚ecznego nadzoru Foucault
nazywa mikrofizyką władzy 6. Relacja ta nie tyle nawet
pozbawia podmiot świadomości posiadania własnego ciała,
co poddaje je władzy osoby patrzącej7. Tym samym ciało
zostaje wydarte jednostce i powierzone (nie)Å‚asce voyeura,
a co za tym idzie zgodnie z logiką powyższego wywodu
również władzy, jaką nad jednostką ma ogół społeczeństwa.
Paradoks ten wskazuje, że każdy podmiot podlega samo-
zwrotnej kontroli.
Wśród bohaterów Lubiewa obowiązuje zasada podobania
się obserwatorom. Traci na znaczeniu ciało doświadczające
swojej wyjątkowości, a w jego miejsce pojawia się koniecz-
ność podlegania ograniczającym normom, które w rzeczy-
wistości wydziedziczają świadomość ze swojej materialnej
6
Zob. M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum.
T. Komendant, Warszawa 1999.
7
J. Brach-Czaina, Ciało współczesne, Res Publica Nowa 2000, nr 11.
Gry z ciałem, cielesnością i seksualnością&
173
podstawy. Tak skonstruowana cielesność jest nudna, bo jak
pisze Jolanta Brach-Czaina, jest nadreprezentowana [& ];
przedstawia siÄ™ jÄ… upozowanÄ…, sztucznÄ…, wyselekcjonowanÄ…,
estetyczną, niedostępną, obcą, przeznaczoną do oglądania,
a nie do odczuwania czegokolwiek 8. W Lubiewie mamy do
czynienia z ciałem, które doskonale odpowiada powyższej
charakterystyce, a więc jest to ciało wysportowane, umię-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]