[ Pobierz całość w formacie PDF ]
SCENA VIII
KRÓL, BORATYCSKI, POSAOWIE
BORATYCSKI137
Królu! w nas dzisiaj widzisz dwa ludy potężne,
Które, długo rządzone przez twe przodki mężne,
Pod nimi się złączyły, wstawiły i wzrosły.
Ojca i dziadów cnoty na tron cię wyniosły,
Im Ojczyzna, Ojczyznie ty winieneś wdzięczność.
Odpłacić się jej teraz masz, Auguście, zręczność138,
W jej imieniu od ciebie domagać się śmiemy
Ofiary, której wielkość sami czuć umiemy.
Lecz ofiara, potrzebna do szczęścia narodu,
Nigdy trudną nie była dla Jagiełłów rodu.
Pojąłeś Królu, żonę bez woli Senatu,
Ze szkodą państwa, z ujmą twego majestatu,
Zlub twój znieważa świętą ustaw naszych księgę.
Przysięga męża gwałci monarchy przysięgę,
Wykonałeś ją pierwej Polsce, niż Barbarze;
Tej dom twój, tamtej były świadkami ołtarze.
W obliczu świata wszyscy królowie są braćmi;
Związek z poddanką świetność tronu twego zaćmi;
Przodkowie twój ród wznieśli, tyż go masz poniżać?
Księżniczce, którąś wybrał, nie chcemy ubliżać,
Szanujemy ją: warta być w rzędzie królowych,
Gdyby berło nagrodą było cnót domowych.
Dość już mają zaszczytu jej cnoty i wdzięki,
Kiedy ją godną twojej osądziłeś ręki.
Tłum niewiast, co błyszczały i błyszczą koroną,
Pochłonęły w niepamięć wieki i pochłoną;
Te zawsze będą celem wdzięczności i chwały,
Które się dla ojczyzny poświęcić umiały.
Niechaj Barbara w szczupłem ich mieści się gronie!
Niechaj, od tronu wyższa, nie będąc na tronie,
Z żonami królów cnotą idzie na wyścigi,
137
Tyrada Boratyńskiego uznana była przez ówczesną krytykę za arcydzieło rymotwórstwa. W
skład jej weszły niektóre autentyczne myśli z przemowy Boratyńskiego na sejmie piotrkowskim
dnia 5 listopada 1548 r. wedle relacji Dziejów w Koronie Polskiej Aukasza Górnickiego.
138
masz zręczność tj. dogodną sposobność.
47
Niech zrówna, bo przewyższyć nie może Jadwigi,
Co kochając Wilhelma, Wilhelmowi miła139,
Miłością Polski miłość ku niemu zgasiła.
Chlubnie to jest królową być z obywatelki,
Chlubnie z Królem się łączyć. Ten by zaszczyt wielki
Spadł i na rody nasze z panowań kolei;
Lecz my siÄ™ tej pochlebnej zrzekamy nadziei,
Jak władzy wybierania królów spośród siebie140.
Duma winna ustąpić narodu potrzebie.
Przewidujem, że związki monarchy z poddaną
Pospolitej siÄ™ rzeczy niebezpieczne stanÄ…141.
W Polsce równymi wszyscy są obywatele:
Sam Król, od wszystkich wyższy, jest na rządu czele,
Sam ocenia zasługę i sam ją nagradza;
Bezstronną być powinna rządzącego władza.
Dom szczęśliwy, z którego Król wybierze żonę,
Szalę nagród przeważy wkrótce na swą stronę...
Syt bogactw i dostojeństw, do berła się zbliży,
Wywyższy się i wszystkich tem samem poniży.
A dalej ten, co dzielił z Królem panowanie,
Tron posiędzie lub strasznym tronowi się stanie.
Nie dość na tem następcy pójdą w twoje ślady;
Pochopne panującym są złego przykłady:
Nad wskazane potrzebą kraju smutne śluby
Każdy przeniesie związek sercu swemu luby.
Nie straciż wielkiej wówczas Ojczyzna podpory,
Pokrewieństwa swych rządców z postronnymi dwory?
Elżbieta, babka twoja, matka królów pięciu142,
W najważniejszem wspierając męża przedsięwzięciu,
Kiedy poskramiał Zakon, ziem i krwi łakomy,
Odwróciła grożące Polsce Wiednia gromy143.
Helena, uczestniczka Aleksandra tronu144,
Wstrzymała oręż Moskwy aż do męża zgonu.
Jakież dla nas Barbara ubezpieczy ściany?
W którejże głos jej będzie stolicy słyszany?
Na ziemi naszej imię jej powtórzy zawiść,
139
Jadwiga, kochając Wilhelma, księcia rakuskiego, uczyniła poświęcenie dla polskiej racji
stanu i interesów kościoła, poślubiając Jagiełłę.
140
władza wybierania królów spośród siebie urzeczywistniła się w dziejach Polski dopiero w
przeszło 100 lat pózniej przez wyniesienie na tron spośród szlachty Michała Korybuta Wiśnio-
wieckiego.
141
Pospolitej rzeczy tj. Rzeczypospolitej.
142
Elżbieta Rakuszanka, matka królów , córka cesarza Albrechta II, żona Kazimierza Jagiel-
lończyka, miała sześciu synów, z których czterech nosiło korony królewskie na głowie a mia-
nowicie: Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt, królowie polscy, oraz Władysław, król czeski i
węgierski.
143
Odwróciła grożące Polsce Wiednia gromy, dzięki temu, że w czasie 13-letniej wojny Kazi-
mierza Jagiellończyka z zakonem krzyżackim cesarz niemiecki dochował neutralności.
144
Helena, córka Iwana III Wasilewicza, żona Aleksandra Jagiellończyka, doprowadziła do ro-
zejmu pomiędzy Polską a Moskwą w 1503 roku, tj. na dwa lata przed śmiercią Aleksandra.
48
Może litość... a może wśród niezgód nienawiść.
Wielu ważnych nie dotkną przyczyn moje usta...
Na cóż nam się rozszerzać? mówię do Augusta!
Sercu twojemu dosyć jednego powodu,
%7łe te związki miłemi nie są dla narodu.
Ów, co przewyższyÅ‚ cnotÄ… bohatyrów gminnych,
Co jest wzorem dla ciebie, rozpaczÄ… dla innych,
Tytus, czemu od tronu, od siebie oddalił145
Tę, przed którą zdumiony wschód kadzidła palił?
[ Pobierz całość w formacie PDF ]